КАЗАК ЭЛДИК-АКАДЕМИЯЛЫК АСПАБЫ — ДОМБРА БАССТЫН ТҮЗҮЛҮШҮ
Ключевые слова:
казак эл аспаптар оркестри, реконструкция, диатоникалык жана хроматикалык шкала, эксперименталдык музыкалык цех.Аннотация
Бул макалада 20-кылымдын 20-жылдарындагы коомдук-тарыхый окуялардын натыйжасында Казакстанда музыкалык чыгармачылыктын оозеки формадан академиялык системага өтүшү каралат. Бул өзгөрүү музыкалык-агартуу жана маданий мекемелердин, анын ичинде 1934-жылы негизделген Казак эл аспаптар оркестринин түзүлүшүнө алып келген. Оркестрдин репертуары кеңейген сайын, домбыра тобунун аспаптарын кайра куруу зарылдыгы келип чыккан: алардын диатоникалык системасын хроматикалык түргө өткөрүү жана ар кандай тембрлерди жасоо. Домбыра бас аспабы Казакстанда 1935-жылдан баштап жергиликтүү усталар тарабынан жасала баштаган. Анын реконструкциясы бир нече этаптан өтүп, 1950-жылдары нейлон жиптери металлга алмаштырылып, үчүнчү жип кошулган. 1957-1958-жылдары Курмангазы оркестринин аспаптары СССР Министрлер Советине караштуу Эксперименталдык музыкалык цехте жасалган. Изилдөө 1959-жылдагы (уста К. Касымов) жана 1957-жылдагы (уста С. Федотов) бас-домбыралардын эрго-морфологиялык өзгөчөлүктөрүн талдайт.
Библиографические ссылки
Жұбанов А. Өскен өнер. Алматы: Ғылым, 1985. – 248 б.
Басықара Е. Домбыра бас аспабына лайықталған шығармалар. – Алматы: 2022
Жұмабаев Ә. Домбыра бас аспабына арналған оқу құралы. Алматы: Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының баспасы. 2021, – 270 б.
Мухитов К. Сборник пьес для бас домбры и фортепиано // Рукопись, Алма-Ата, 1957, –
Бәделхан А. , Жәкішева З. Қамар Қасымов. Павлодар: ЭКО- ҒӨФ, 2004. – 206 б.
Тастанов Хабидолла. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек. Алматы: Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1956. – 142 б.
Протокол № 40. Заседания кафедры казахских народных инструментов. 27 июня 1955г.
Хамиди Л. Инструментоведение. Рукопись.- Алма-Ата, 1941. – 12 л.
Аравин П. Степные созвездия. Алма-Ата: Жалын, 1979. – с. 182.
Хорнбостель Э и Закс К. Систематика музыкальных инструментов, Народные музыкальные инструменты и инструментальная музыка. Москва: Советский композитор, 1987. – ч 1.- с. 263.
Утегалиева С. Звуковой мир музыки Тюрских народов. Москва: Композитор, 2013. – С. 525.
