КИЙИЗ БУЮМДАР ЖАНА АЛАРДЫН ОРТО АЗИЯНЫН ТҮРК ЭЛДЕРИНИН ТУРМУШУНДАГЫ РОЛУ
Ключевые слова:
кийиз, кийиз, кийиз, кийиз баш кийим, кийиз кийим, салт.Аннотация
Кийиз буюмдары тарыхтын бардык доорлорунда түрк элдеринин экономикасында жана күнүмдүк турмушунда кеңири колдонулуп келген. Алардын ар түрдүүлүгү жана жогорку сапаты бул кол өнөрчүлүктүн байыркылыгын жана жогорку деңгээлде өнүккөндүгүнөн кабар берет.Түркмөндөр, өзбектер, казактар жана кыргыздар эзелтеден кийизден жасалган буюмдары менен атагы чыккан. Бул элдердин кийиз өнөрү байыркы доорлордо эле бар. Түрк элдеринин күнүмдүк турмушунда таралышы боюнча, албетте, кийиз буюмдары негизги орунду ээлейт. Гүлли кече, кийиз, сырмак, шырдак, ала кийиз, текемет, ойлуу кийиз, апраң кийиз жана башка буюмдар Борбордук Азиядагы түрк элдеринин материалдык жана руханий маданиятын камтыган жаркын жана оригиналдуу экспонаттар болуп саналат. Макаланын максаты – кээ бир кийиз буюмдарынын Борбордук Азиядагы түрк элдеринин күнүмдүк турмушундагы маанисин жана ролун изилдөө. Кийизден жасалган килем, көшөгө, кийим-кече, баш кийим, пальто, тердик, ээр токум, намаз китептери, боз жабуу жана башка буюмдар атайын кийиз жасоо ыкмасы менен жасалып, алардын ар бири өзгөчө максатты көздөгөн. Кийиз буюмдарынын ар бир түрүн изилдөө түрк элдеринде болгон руханий-идеологиялык баалуулук багыттарын тереңирээк түшүнүүгө чоң өбөлгө түзөт.
Библиографические ссылки
Аннанепесов М. Хозяйство туркмен в XVIII – XIX вв. – Ашхабад, 1972.
Антипина К.И. Особенности материальной культуры и прикладного искусства Южных киргизов. – Фрунзе: изд. АН Киргизской ССР, 1962.
Акишев А. Искусство и мифология саков. –Алма-Ата: Наука, 1984.
Baýmuradowa A. Hojanazarowa O. Türkmen keçesi. Turkmen felt mat. Туркменская кошма. – A.: TDNG, 2024.
Baýmuradowa A. Türkmenleriň keçe önümleri. // Türkmenistanda ylym we tehnika. – 2013. – №5. – S. 27-31.
Бартольд В. В. История культурной жизни Туркестана. – Л., 1927.
Бердалы Оспан. Кого казахи считали достойным стать ханом – традиция – Хан сайлау. Интернет ресурс. Режим доступа: https://365info.kz/2019/07/kogo-kazahi-schitali-dostojnym-stat-hanom-traditsiya-han-sajlau
Бектиярова Д.С. Использование войлока в изготовлении головных уборов. // Технология текстильной промышленности. – 2019. – №5. – S. 78-83.
Бичурин Н. Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. – Т. 1. – М.-Л., 1950.
Васильева Г.П. Узорные войлоки туркменских мастериц. // Народные мастера, традиции, школы. Вып.1, под.ред. М.А.Некрасовой. – Москва: Изобразительное искусство, 1985.
Гундогдыев О. Рыцари Азии. – Ашхабад: ТГИС, 2011.
Горзинска М. Скромный посланец минувших веков // Мирас. – 2007. – № 2.
Гумилев Л. Древние тюрки. – М.: АСТ, 2008.
Gadymy türkmen diliniň sözlügi. I jilt. – A.: Ylym, 2013.
Gündogdyýew Ö. Türkmenlerde gorag serişdeleri. //Miras, 2006, №3.
Дудин С.М. Ковровые изделия Средней Азии. 1926.
Джанибеков У. Культура казахского ремесла. – Алма-Ата: Онер, 1982.
Dubowa N. Marguşlylaryň matalary we egin-eşikleri // Türkmen halysy – günsaýyn ösýän Watanymyzyň gözellik nusgasy. Nutuklaryň gysgaça beýany. –Aşgabat, 2008.
Жапаров А.З., Белек К., Асангулова А.Б. Кыргызские национальные войлочные изделия: современные трансформации. // Этнографическое обозрение. – 2019. – № 1. – С. 166-180.
Кармышева Б.Х. Изготовление войлока у узбеков. // Приаралье в древности и средневековье. – М.: «Восточная литература» РАН, 1998. – С. 289-296.
Кононов А. Н. Родословная туркмен. Сочинение Абул-Гази хана хивинского. – М.-Л., 1958.
Лессар П.М. Юго-западная Туркмения (земли сарыков и салоров). – Спб., Типография А.С. Суворина, 1885.
Mahmyt Kaşgarlynyň sözlügi. Türkçeden terjime eden M. Saryhanow. –A., 2003.
Массон M.Е, Пугаченкова Г.А. Парфянские ритоны Нисы. // ЮТАКЭ, под ред. академика В.В. Струве, том IV. – Ашхабад: Изд. АН TССР, 1959.
Mошкова В.Г., Насонов A.Н., Якубовский A.Е. Очерки по истории Туркмении VIII-XIX вв. – Aшхабад, 1945.
Муканов М.С. Казахские домашние художественные ремесла. – Алма-Ата: Казахстан, 1979.
Момунбаева Н.С. Традиционные войлочные одежды кыргызов (XVIII-XIX вв.) // Вестник науки и образования. – 2016. – № 11. – С. 25-28.
Овезбердыев К. Материалы по этнографии туркмен-сарыков пендинского оазиса. // AН ТССР, Т ИИАиЭ. Т. 6. – Ашхабад, 1962.
Ремпель Л.И. Терракота Мерва и глиняные статуи Нисы. // ЮТАКЭ, под ред. профессора М.Е.Массона, том 1. – Ашхабад: Изд.ТФ АН СССР, 1949.
Руденко С.И. Древнейшие в мире художественные ткани. – Moсква, 1968.
Reşat Genç. Kaşgarlı Mahmud’a göre XI yüzyılda türklerde dokuma we yaygi işleri. // Türk soylu halklarin hali, kilim we cicim sanati uluslar arasi bilgi şöleni bildirileri. –Ankara, 1998. – S. 131-136.
Sarianidi W. I. Türkmen halyçylygy ozal çak edilişinden-de gadymydyr // Türkmenistan. – 2003. – 29. 05.
Уарзиати В. С., Галиев А. А. Символы и знаки великой степи (история культуры древних номадов). – Алматы, 2006.
Хан (титул). Интернет ресурс. Режим доступа: http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%
